Trong quá trình lựa chọn ngành nghề, nhiều bạn trẻ hiện nay đang bị ảnh hưởng bởi những định kiến về giới, danh tiếng, và thu nhập. Điều này không chỉ tác động tiêu cực đến tương lai của cá nhân mà còn dẫn đến lãng phí nguồn lực xã hội. Theo bản tin thị trường lao động quý 2 năm 2025 của Bộ Nội vụ, số người thất nghiệp trong quý đã tăng lên 1,06 triệu người, cao hơn 25.000 người so với quý trước và tăng khoảng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng thêm 0,26%, dù các công ty tăng tuyển dụng.
Tình trạng này đặt ra nhiều vấn đề, đặc biệt là liên quan đến việc lựa chọn ngành nghề của giới trẻ hiện nay. Nhiều học sinh và phụ huynh thường đặt yếu tố thu nhập lên hàng đầu, tin rằng chỉ những nghề dễ dàng dẫn đến sự giàu có mới đáng học. Điều này đã khiến nhiều bạn trẻ đổ xô vào các ngành được cho là ‘hot’ trên thị trường lao động, dẫn đến tình trạng cầu vượt quá cung. Ngoài ra, văn hóa Á Đông cũng đóng một vai trò trong việc định hướng lựa chọn ngành nghề, khi một số phụ huynh và học sinh duy trì những định kiến về giới trong việc chọn ngành.
Các nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh đã khẳng định rằng năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới tính, mà chủ yếu phụ thuộc vào định hướng xã hội. Tuy nhiên, thực tế là nhiều bạn trẻ chọn ngành trái với sở thích của mình chỉ vì muốn vào các trường đại học hàng đầu. Việc lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục, xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng và hiệu ứng truyền thông về những bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học.
Tư duy trọng bằng cấp cũng khiến nhiều bạn trẻ không mặn mà với cao đẳng nghề. Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề thì ở Việt Nam, học nghề lại bị nhiều người coi là một lựa chọn thấp hơn, thậm chí là thất bại. Thực tế là đại học không phải là con đường duy nhất dẫn đến thành công, nhưng lại đang được đặt lên bàn cân trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp của các bạn trẻ.
Chọn nghề sai có thể dẫn đến tăng tỷ lệ thất nghiệp và lãng phí nguồn nhân lực. Sai một ly có thể đi một dặm; chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn chán học, bỏ học, và cảm thấy khó khăn trong việc định hướng nghề nghiệp. Không chỉ mất niềm tin vào bản thân, các em còn có thể cảm thấy không phù hợp với ngành nghề đã chọn sau khi tốt nghiệp.
Nhìn từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến tình trạng học sai ngành, sai nghề. Hệ quả là tình trạng ngành thừa, ngành thiếu, lãng phí nguồn nhân lực và gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học. Chọn nghề là một hành trình cá nhân có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người. Tương lai không dành cho những ai đi theo lối mòn định kiến.
Để có thể chọn nghề phù hợp, các bạn trẻ cần hiểu rõ về bản thân mình bằng cách trả lời những câu hỏi như: ‘muốn gì?’, ‘giỏi gì?’, ‘sống vì giá trị nào?’ thông qua việc sử dụng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học. Gia đình, nhà trường, và xã hội cũng cần chung tay giúp các em mở rộng cánh cửa ngành nghề tương lai và tránh dựng thêm những rào chắn vô hình trong việc lựa chọn nghề nghiệp.
