Trong bối cảnh hiện đại hóa, việc ứng dụng công nghệ vào lĩnh vực bảo tàng và di tích đang trở thành xu hướng tại Đà Nẵng. Các thiết chế văn hóa như bảo tàng đang dần thay đổi mô hình hoạt động, từ phương thức trưng bày truyền thống sang giao diện hiện đại và cởi mở hơn, nhằm cung cấp thông tin hữu ích và đa dạng cho du khách tham quan.

Việc tích hợp công nghệ cao vào hoạt động chuyên môn tại các bảo tàng và di tích ở Đà Nẵng đã giúp không gian văn hóa này trở nên sống động và gần gũi hơn với đời sống hiện đại. Một trong những đơn vị tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ vào hoạt động bảo tàng là Bảo tàng Đà Nẵng. Với việc triển khai đề án xây dựng bản đồ di sản Đà Nẵng, bảo tàng đã thành công trong việc cập nhật các dữ liệu số 2D và 3D cho tất cả các di sản và di tích danh thắng trên địa bàn. Dữ liệu số này không chỉ giúp bảo tàng cập nhật toàn bộ những thay đổi về thực trạng của các di tích mà còn cung cấp cơ sở dữ liệu quan trọng để đưa ra giải pháp bảo tồn và tu bổ một cách nguyên bản.

Đặc biệt, mỗi hiện vật trong bảo tàng sẽ được gắn chip điện tử, giúp việc quản lý và bảo vệ trở nên dễ dàng hơn. Bảo tàng Đà Nẵng cũng đang phối hợp với Công ty CP trí tuệ nhân tạo Việt Nam – AIAIVN để thực nghiệm các công nghệ ứng dụng như robot Lumi, ứng dụng tra cứu thông tin và triển khai thử nghiệm ứng dụng thuyết minh đa ngôn ngữ, bao gồm tiếng Anh, Trung, Pháp, Hàn, Nhật và Nga.

Không chỉ riêng Bảo tàng Đà Nẵng, hệ thống bảo tàng và di tích trên địa bàn thành phố Đà Nẵng đang dần chú trọng vào việc ứng dụng công nghệ trong hoạt động chuyên môn. Một số bảo tàng đã áp dụng việc số hóa hiện vật, thuyết minh tự động đa ngôn ngữ, triển lãm trực tuyến và giờ học trực tuyến. Chẳng hạn, Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng đã ra mắt không gian triển lãm trực tuyến “DNFam Online Gallery”, cho phép công chúng tham quan và thưởng lãm từ xa.

Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng cũng đã thành công trong việc ứng dụng công nghệ vào việc chọn lọc, bảo quản và trưng bày hiện vật. Việc ứng dụng công nghệ AI (gắn RFID) để theo dõi và cảnh báo cho các bảo vật, cùng với việc triển khai hệ thống camera thông minh tích hợp công nghệ AI, cho phép nhận diện hình ảnh và phân tích hành vi theo thời gian thực, đã giúp nâng cao hiệu quả trong công tác bảo tồn và quản lý di tích.

Các chuyên gia nhận định rằng, chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng và di tích là rất quan trọng để tăng cường trải nghiệm của khách tham quan, tính giáo dục và việc đưa bảo tàng đến gần hơn với du khách. Việc số hóa tất cả các hiện vật và điểm đến, xây dựng hệ thống công nghệ để hiểu được nhu cầu của khách nhằm có những gợi ý mang tính cá nhân hóa là điều cần thiết.

Trong tương lai, các bảo tàng và di tích trên địa bàn thành phố Đà Nẵng sẽ tiếp tục được đầu tư và ứng dụng công nghệ để phục vụ công chúng tốt hơn, nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của du khách và nâng cao giá trị văn hóa, giáo dục của các thiết chế văn hóa này.

Trong thời đại số hóa ngày nay, việc áp dụng công nghệ vào hoạt động bảo tàng đã trở thành xu hướng tất yếu trên toàn cầu. Mục tiêu chính là hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và hội nhập vào xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới. Tại Việt Nam, đã đến lúc các bảo tàng cần thiết lập một phòng chuyển đổi số để bắt kịp với xu hướng này.

TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm này trong chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản tại Ba Lan. Ông cho rằng việc thành lập phòng chuyển đổi số không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn đóng vai trò quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững. Điều này cũng giúp thu hút công chúng thế hệ mới và hội nhập quốc tế.

Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu, đã có kinh nghiệm trong việc thành lập phòng chuyển đổi số trong các bảo tàng. Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan thực hiện nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, và phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu.

Một điểm đáng chú ý là các bảo tàng tại Ba Lan đều được trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp với diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Đây là nơi thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.

Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu sẽ được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa. Quá trình này là nền tảng quan trọng để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Các chuyên gia cho rằng nếu không có bước nhảy về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng.

Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này khiến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.

Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết. Điều này sẽ tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản, bền vững, không chỉ giúp các bảo tàng bắt kịp với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới mà còn giúp phát huy giá trị di sản trong thời đại số.